Transformatie: de oplossing voor de huisvestingsvraag van asielzoekers?
Foto: RTV Oost
In de eerste negen maanden van 2015 hebben circa 36.000 mensen asiel aangevraagd in Nederland [i]. De stroom vluchtelingen uit met name Syrië en Eritrea zal naar verwachting nog wel even aanhouden [ii]. De vraagt rijst nu: waar, en hoe huisvest je deze mensen? Kan transformatie van leegstaande panden een oplossing zijn?
Door Lara Tjoa Li Ling
Op dit moment worden onder andere sociale huurwoningen en tenten ingezet om aan de vraag naar huisvesting voor asielzoekers en statushouders te voldoen. Er zijn echter al lange wachtlijsten van niet-vluchtelingen die op zoek zijn naar een sociale huurwoning. De druk op de woningmarkt moet verlicht worden. Daarom zijn Stef Blok en Aedes (de overkoepelende organisatie van woningcorporaties) op zoek naar onorthodoxe oplossingen. Eind september kondigde minister Blok aan dat de overheid rijksgebouwen aan zal bieden aan gemeenten, die daarmee een plek aan asielzoekers kunnen bieden. In totaal gaat het om circa 80.000 vierkante meter leegstaand vastgoed [iii].
In eerste instantie lijkt het transformeren van onder andere rijksgebouwen een goede oplossing. Alles is beter dan het huisvesten van asielzoekers in tenten. Maar is transformatie wel een goede oplossing voor op de langere termijn? Aangezien SHS Delft zich dagelijks bezighoudt met dit onderwerp, kunnen er vergelijkingen gemaakt worden met de transformaties door de stichting.
Allereerst een korte opsomming van de voordelen van transformatie. Ten eerste is vanwege de urgentie van het huisvestingsvraagstuk de relatief korte doorlooptijd van leegstand tot oplevering het grootste voordeel. De aanwezigheid van de constructie en gevels zorgt voor een relatief snelle bouwperiode. Zo heeft SHS Delft binnen één jaar 205 studentenkamers kunnen opleveren, oftewel circa 7000 m2 BVO.
Ten tweede wordt er een oplossing voor leegstand geboden door het hergebruik van panden. De Rijksoverheid heeft een enorme opgave voor de boeg om 80.000 vierkante meter te verkopen aan marktpartijen. Het inzetten van dit vastgoed voor maatschappelijke doeleinden scheelt de overheid – ten minste op de korte termijn – kopzorgen. Daarnaast is het logischer om bestaand vastgoed te gebruiken dan grootschalige prefab units op weilanden te plaatsen.
Afbeelding 1: Wooncaravans voor asielzoekers in Ter Apel [iv]
Er zijn echter ook nadelen aan het gebruik van Rijksgebouwen om het huisvestingsvraagstuk op te lossen. Als voorbeeld noem ik het voormalige belastingkantoor aan de Steenvoordelaan in Rijswijk. Volgens het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) kunnen daar 600 à 800 mensen worden opgevangen [v]. Het probleem is echter dat er op zo’n plek alleen maar asielzoekers worden geplaatst en er hierdoor totaal geen sprake is van integratie met de Nederlandse bevolking. Ook studenten worden vaak in één complex geplaatst omdat zij speciale woonvoorkeuren en een andere leefstijl hebben dan gezinnen, maar studenten zijn geïntegreerd in de samenleving en weten de weg te vinden in Nederland.
De segregatie brengt mij op het volgende nadeel. Eén van de meest voorkomende redenen van leegstand is de onaantrekkelijk locatie, zoals een monofunctioneel bedrijventerrein langs de snelweg. Hier zijn de meeste leegstaande kantoren te vinden. Als op dit soort locaties asielzoekers gehuisvest worden, zal het voor gemeenten nog lastiger zijn om deze plekken aantrekkelijk te maken. Geen projectontwikkelaar zou het aandurven om een woningbouwproject te starten op een voormalig bedrijventerrein waar duizend asielzoekers de buren worden van de toekomstige bewoners. Daarnaast is het ook vanuit het oogpunt van de asielzoeker onwenselijk om op een afgelegen bedrijventerrein gehuisvest te worden. Zelfs voor studenten, die weinig te besteden hebben en daarom weinig keus hebben, zijn afgelegen locaties vaak letterlijk een brug te ver. Zo zal de segregatie tussen de Nederlandse bevolking en de asielzoekers voortduren.
Afbeelding 2: Voormalig belastingkantoor in Rijswijk [vi]
Ondanks de nadelen moet er vanwege de urgentie wel nagedacht worden over hoe transformatie in te zetten is als middel om het huisvestingsvraagstuk op te lossen. Stef Blok stelt ‘onorthodoxe maatregelen’ voor. Een voorbeeld is het delen van de woonkamer en keuken onder families, waardoor er meer mensen op minder vierkante meters gehuisvest kunnen worden. Bij studenten gebeurt dit nu ook al, al is dit vanuit sociaal en financieel perspectief. Het is geen ideale situatie, maar de redenering is dat als wildvreemde studenten bij elkaar gezet kunnen worden en dat goed gaat, het ook mogelijk zou moeten zijn met asielzoekers. Als we bekijken op hoeveel vierkante meter één student leeft (ik ga hierbij uit van 20m2 privéruimte en 15 m2 gedeelde ruimte), kunnen er in de rijksgebouwen circa 2300 mensen gehuisvest worden, er van uitgaande dat al het vastgoed geschikt is voor herontwikkeling. Transformatie van rijksgebouwen is dus zeker niet dé oplossing voor de vraag naar huisvesting, maar kan wel een steentje bijdragen.
Naast de geboden woonruimte kunnen getransformeerde panden ook mogelijkheden bieden om de integratie te bevorderen. Zo kunnen asielzoekers ingezet worden om het transformatieproces te versnellen, net zoals SHS Delft toekomstige bewoners inzet voor kleine klussen. Dit geeft asielzoekers een dagbesteding en de mogelijkheid om lotgenoten te leren kennen.
Bovendien zijn er in kantoorgebouwen vaak ruimtes die niet geschikt gemaakt kunnen worden voor huisvesting. Deze ruimtes zouden bijvoorbeeld ingezet kunnen worden als onderwijsplekken, waar asielzoekers samen Nederlands kunnen leren. Een soort multifunctionele ruimte die SHS Delft op de begane grond van de Studentenflat Aan ’t Verlaat heeft gecreëerd.
De vraag rijst wel wie de verbouwing op zich moet nemen. Kunnen gemeentes het aan om op korte termijn enorme aantallen vierkante meters te transformeren, en hebben ze hier de expertise voor? Transformatie is toch een geheel andere zaak dan het inrichten van gymzalen. Wellicht moeten er meer organisaties als SHS Delft opgericht worden die in staat zijn zich volledig te focussen op het transformatieproces en flexibel in kunnen springen op de diverse situaties in gemeenten en regio’s. SHS Delft is immers ook succesvol geweest in het leveren van een bijdrage aan de kamernood onder studenten.
Aangezien de gemeente Delft het initiatief heeft genomen voor de oprichting van SHS Delft zou het niet ondenkbaar zijn als de gemeenten dat opnieuw doen. Er zijn vast genoeg leergierige studenten en maatschappelijk ingestelde professionals te vinden die een steentje bij willen dragen aan het oplossen van het huisvestingsvraagstuk voor asielzoekers en statushouders. Transformatie kan een bijdrage leveren aan de verlichting van de woningvraag, en heeft een positief gevolg voor het aantal vierkante meters leegstaand vastgoed. Er blijft één vraag over: wie durft deze uitdaging aan?
[i] Centraal Orgaan opvang asielzoekers; Feiten en cijfers
[ii] Metro Nieuws; Asielzoekers ruim twee derde mag blijven
[iii] Nu.nl; Vluchtelingen kunnen terecht in leegstaande rijksgebouwen
[iv] Metro Nieuws; Verhuur je woning aan asielzoekers
[v] Algemeen Dagblad; Rijswijk overweegt opvang honderden asielzoekers