Van beeldiconografie naar verbreding
Herbestemmen is de nieuwe bouwopgave, waarbij verbreding van kennis centraal staat, maar als Bachelorstudent Bouwkunde aan de Technische Universiteit in Delft merkte ik hier nauwelijks iets van.Het accent in de curricula van de architectuuropleiding is komen te liggen op doelgerichte productie, de snelle praktijk en op pure beeldiconografie. De behoefte ontstond om praktijkervaring op te gaan doen en met de oprichting van SHS Delft kreeg ik samen met nog vier studenten de kans om nieuwe vakkennis op te doen.
Door Sven Volkers
Discrepantie in het onderwijs
Het contrast tussen de huidige opgave en het accent in de curricula had niet beter zichtbaar kunnen zijn dan op mijn faculteit Bouwkunde in Delft. Bijna zeven jaar geleden (mei 2008) brandde het faculteitsgebouw Bouwkunde aan het Mekelpark volledig af. Er moest zo snel mogelijk een nieuw gebouw komen voor Bouwkunde. Onder de vorige decaan waren er grootste plannen: er zou een icoon worden gebouwd. Voor de vijf jaar overbrugging werd het oude hoofdgebouw van de TU, dat leeg stond, in recordtempo opgeknapt. In de tussentijd zou een iconisch gebouw ontworpen moeten worden. Vier maanden na de brand, kon een nieuwe lichting studenten al in het nieuwe gebouw studeren. Het gebouw beviel gelijk zo goed dat werd besloten om geen nieuw gebouw neer te zetten, maar het oude gebouw te hergebruiken.
Het laat goed zien hoe er in het Nederlandse onderwijs werd gekeken naar de rol van de architect. Architecten moesten projecten realiseren waarmee zij hun stempel konden drukken op de menselijke beschaving. In Nederland wordt er van de eerstejaarsstudenten al verwacht direct een woongebouw of iets dergelijks te ontwerpen. Het accent van de curricula is hierbij komen te liggen bij doelgerichte productie, op management, de snelle praktijk en wellicht nog het meest op de pure beeldiconografie. Illustratief is het moment waarop er werd besloten geen nieuw iconisch gebouw meer te bouwen, maar het voormalige universiteitsgebouw ‘Rode Scheikunde’ aan de Julianalaan te hergebruiken: het oude gebouw diende nu een icoon te worden van duurzaamheid en hergebruik. Ten tijde van de plannen is uiteindelijk besloten ook hier vanaf te zien.
Laat studenten verbreden
De economische malaise is uiteraard de belangrijkste aanjager voor de economische crisis. Dit is echter niet de enige oorzaak hiervan. Ook maatschappelijke ontwikkelingen spelen hierin een grote rol. Denk hierbij aan de ontwikkelingen omtrent het Nieuwe Werken. Er moet dus structureel een nieuwe blik worden ontwikkeld bij de ontwerpers, om de potentie te zien die tussen de afdankertjes van de welvaart zitten. Het is aan de nieuwe generatie ontwerpers en ontwikkelaars om een fijne neus voor die mooie spullen op de vlooienmarkt te ontwikkelen.
Ontwerpers en ontwikkelaars zullen zich in brede zin moeten gaan ontwikkelen. De eisen aan vakmanschap en vakkennis zullen omhoog moeten gaan, want een bestaand gebouw vraagt om kennis van bouwmethoden, historie en context. De vakinhoudelijke kennis moet verbreed worden en verdiept worden in het hoger onderwijs. Nu de bouwproductie is stil komen te vallen is de focus komen te liggen op herbestemmen, waarbij er van de toekomstige ontwerpers andere kennis en vaardigheden worden verwacht. De architecten en ontwikkelaars van de toekomst moet breder worden opgeleid, waarbij hij de verbinding, of zoals Frits Dongen het verwoord, cross-overs moet kunnen maken met andere vakgebieden.
Een goed voorbeeld hiervan is in Italië, waar studenten op een geheel andere wijze studeren. De eerste twee jaar ontwerpen zij helemaal niets. Dit verklaart waarom er in Italië veel meer architecten zijn, maar er tegelijkertijd veel minder gebouwd wordt. Afgestudeerde architecten gaan namelijk in alle regionen van het vakgebied aan de slag. Er is daar echt sprake van een bouwcultuur.
Bezinning
Vier jaar na de oprichting van SHS Delft is het aantal opleidingen in het hoger onderwijs dat aandacht besteedt aan herbestemming flink gegroeid. Blijkbaar raakt het onderwijsdomein doordrongen van nut en noodzaak hiervan en herbezint men zich op de nieuwe tijd, waarin de jonge generatie leert omgaan met schaarste en hergebruik. De opleidingen zijn echter zo bondig geworden, en de studenten zijn zo jong als ze eraf komen, dat ze inhoudelijk minder benul hebben.
Snelstudeermaatregelen zijn hier debet aan. Zolang restricties als een bindend studieadvies blijven bestaan, worden studenten gemotiveerd om zich snel en kritiekloos door hun studie te haasten, waardoor de echte verbreding achterwege blijft. In het onlangs verschenen essay van Karlijn LigtenBerg haalt zij een quote aan van Stein Greenberg:
“If I told you that you could exercise every day for the next four years and at the end of the four years you would be fit for the rest of your life, you would laugh.”
Karlijn vraagt zich hierna hardop af waarom er van jongeren wordt verwacht dat ze na vier of vijf jaar de kennis hebben om een leven lang vooruit te kunnen. Wanneer studenten langer de tijd krijgen, kunnen zij in deze periode werkervaring buiten de universiteit op doen. Zodoende stellen zij zichzelf in staat om zich breder te ontwikkelen en wordt er ruimte geboden voor bezinning.
Praktijkervaring door bestuursjaar bij SHS Delft
Bij de overheid ligt de nadruk nog teveel op het snelle studeren in kunstmatig gecreëerde banen, waardoor het besef van de nieuwe rol van architecten en ontwikkelaars te weinig doordringt in de opleidingen. In tegenstelling tot andere Europese landen is in Nederland de hele keten van ontwikkelaar, architect, historicus, makelaar, aannemer uiteen gevallen in specialismen, terwijl de tijd van specialisme is geweest.
Ten tijde van de oprichting van SHS Delft waren wij hier ons goed van bewust, aangezien wij zelf nog studeerden. Zodoende zijn er bij de oprichting van SHS Delft twee doelstellingen geformuleerd. Enerzijds wilden wij natuurlijk ons eigen probleem oplossen door studentenkamers te realiseren in leegstaand vastgoed. Maar minstens even belangrijk vonden wij het om studenten de kans te geven om praktijkervaring op te doen met betrekking tot herbestemmen.
Bij SHS Delft krijgen vier studenten per jaar de kans om in de praktijk aan de gang te gaan met herbestemming van leegstaand vastgoed. Door een jaar actief deel te nemen in het bestuur van SHS Delft zullen studenten ervaring op doen om zo te worden klaargestoomd voor de opgave waarmee zij te maken zullen krijgen na hun studie. Zodoende wordt de noodzakelijke basiskennis van de studie verenigd met de praktijkkennis en stellen wij bij SHS Delft studenten in staat zichzelf te verbreden.
Deze blogreeks is hier een middel bij. Door (oud) bestuursleden te laten schrijven over hun kennis en ervaringen willen wij studenten laten zien hoe een bestuursjaar bij SHS Delft kan bijdragen aan de eigen ontwikkeling en kan zorgen voor de verbreding die vanuit de praktijk gevraagd wordt.